افسردگی در کودکان
افسردگی کودکان امروزه گسترش پیدا کرده است. حدود ۵ درصد از جمعیت کودک و نوجوان جوامع مختلف دچار بیماری افسردگی هستند. کودکانی که استرس دارند، عزیزی از دست داده اند یا به یکی از اختلال های توجه، یادگیری، اضطراب یا اختلال رفتاری مبتلا هستند، بیش تر از سایر کودکان در معرض خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند. افسردگی کودکان می تواند بر توانایی کودک در برقراری ارتباط با دوستان و خانواده، لذت بردن از فعالیت های روزانه، شرکت و تمرکز در مدرسه و لذت بردن از کودکی تاثیر منفی بگذارد. با ویکی ناب همراه باشید تا با افسردگی در کودکان آشنا شوید.
تعریف بالینی افسردگی
افسردگی یک بیماری روانی است که با احساس مداوم غم و اندوه، تحریک پذیری، از دست دادن علاقه به فعالیت ها، احساس ناامیدی و بی ارزشی و گاهی افکار خودکشی مشخص می گردد . غالبا افرادی که افسرده هستند در عادات خوابیدن و خوردن خود نیز دچار تغییراتی می شوند و در تمرکز مشکل دارند. تشخیص افسردگی زمانی ایجاد می شود که علائم به مدت دو هفته یا بیش تر ادامه یابند و اختلال در عملکرد فرد داشته باشند.
علائم افسردگی در کودکان
- تحریک پذیر، غمگین، گوشه گیر و کودک در اکثر مواقع بی حوصله است
- از فعالیت های معمول لذت نمی برند
- خواب بیش از حد یا خیلی کم است
- افزایش یا کاهش وزن دارند
- احساس درماندگی یا ناامیدی می کنند
- احساس خستگی مداوم می کنند
- افکار مرگ یا خودکشی دارند
- شکایت های مکرر از دردهایی مانند سردرد و دل درد
- غیبت های مکرر در مدرسه و افت عملکرد تحصیل
- تهدید یا اقدام به فرار از خانه
- کمبود اعتماد به نفس و احساس گناه بی دلیل
علل افسردگی در کودکان
چند عامل می تواند در بروز این اختلال در کودکان تاثیر داشته باشد، عوامل شخصیتی و مشکلات روانی موجود در کودک مثل: نداشتن اعتماد به نفس، کم رویی، وابستگی عاطفی، استرس (وقایع مهم زندگی و مشکلات خانواده)، مشکل در سلامت فیزیکی، عملکرد تحصیلی ضعیف از جمله عواملی هستند که در بروز افسردگی در سنین پایین دخالت دارند. افسردگی در بچه های کوچک تر با بد رفتاری های فیزیکی، سوء استفاده های جنسی، بی توجهی و غفلت از والدین ارتباط دارد.
از دیگر عوامل زمینه ای می توان به طلاق پدر و مادر، داشتن نامادری و ناپدری، مضطرب بودن مادر در دوران حاملگی و شیر دهی و عوامل ژنتیکی اشاره نمود. احتمال ابتلا به افسردگی در کودکانی که یکی از والدین آنها افسرده است، دو برابر و در کودکانی که هر دو والد آنها افسردگی را در زندگی تجربه کردهاند، چهار برابر بیشتر از سایر کودکان است.
با دکتر خوشابی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوانگفت‌وگو نشستیم تا بیشتر در این باره صحبت کنیم.
آیا لجبازی کودکان از علائم ابتلای آنها به افسردگی است؟
تشخیص افسردگی کودکان به‌خصوص در سنین زیر ۳ سال کمی مشکل است، زیرا با دوره‌های بدقلقی و لجبازی آنان اشتباه گرفته می‌شود. به‌طور طبیعی کودک از ۱۵ ماهگی تا ۳ و نیم سالگی رفتارهای لجبازانه و قشقرقهایی برای رسیدن به خواسته‌هایش دارد که شامل پا کوبیدن، سر کوبیدن، جیغ و داد کردن و… است. بروز این رفتارها در این سن کاملا طبیعی است، نه نشان‌دهنده افسردگی. به همین دلیل تشخیص علائم افسردگی معمولا از حدود ۳ سالگی به بعد راحت تر است.
با لجبازی کودک چطور باید رفتار کرد که از نظر روانی لطمه ای به او وارد نشود؟
مهم‌ترین کار، مطالعه و افزایش آگاهی والدین از خصوصیات و ویژگی‌های روان‌شناختی کودکان در دوره‌های مختلف سنی است که می تواند در کنترل رفتارهای آنها موثر باشد، مثلا پرت کردن حواس کودک از خواستههایی که می‌تواند او را به سمت لجبازی سوق دهد، یکی از راه‌های کنترل لجبازی او است. در واقع مادر باید همواره در فکر پیشگیری از بروز لجبازی و قشقرق باشد، زیرا مدیریت رفتار کودک وقتی در فاز قشقرق می‌افتد، بسیار دشوارتر است.
گاهی هم لازم است به خواسته کودک «نه» گفته شود. در این صورت والدین باید جدیت لازم را در رفتار خود داشته باشند و با مشاهده لجبازی کودک مستاصل نشوند، کوتاه نیایند و نگران افسرده شدن او نباشند، زیرا همان‌طور که اشاره شد، این رفتارها در سنین نوپایی کاملا طبیعی است. البته مشابه این رفتار را در دوره نوجوانی هم تا حدی طبیعی می‌دانیم، چون طبق تعریف کنوانسیون کودک، دوره کودکی تا سن ۱۸ سالگی است.
آیا عصبانیت کودک هم می تواند نشانه افسردگی باشد؟
بله، اما اگر این علائم از حدود ۳.۵ تا ۴ سالگی به بعد مداوم و حداقل ۲ تا ۳ هفته در کودک وجود داشته باشد، به افسردگی‌اش شک می‌کنیم. یکی از علائم مهم افسردگی کودکان، تحریک‌پذیری و عصبانیت آنهاست، مثلا میبینید کودکی که تا چندی قبل خوش‌اخلاق بوده و مشکلی نداشته، حالا علاوه بر اینکه غمگین است، خیلی زود عصبانی می‌شود و واکنش نشان می‌دهد.
بسیاری از کودکان بی دلیل گریه میکنند. آیا این علامت هم نشانه افسردگی است؟
کودک در طول دوره افسردگی حساس‌تر و زودرنج‌تر می‌شود، سریع‌تر بغض می‌کند و گریه‌کردن‌هایش افزایش می‌یابد، اما هر گریه ای نشانه افسردگی نیست. در افسردگی گاهی حتی کودک برای موارد بسیار بی‌اهمیت تا یکی دو ساعت گریه می‌کند و این در کنار سایر علامت‌های افسردگی می‌تواند خانواده را به افسرده‌بودن فرزند مشکوک کند. به عبارتی در دوران افسردگی، کودک دچار افت کیفی در زندگی می‌شود، کمتر سراغ دوستانش می‌رود، در بازی‌های گروهی شرکت نمی‌کند و از زندگی‌اش لذت نمی‌برد. والدین نباید گریه‌کردن بچه‌ها را به افسردگی ارتباط دهند، چون در بیشتر موارد این‌طور نیست.
پس به راحتی نمیتوان مشکلات رفتاری کودک را از افسردگی افتراق داد؟
خیلی هم سخت نیست، چون مشکلات رفتاری کودک معمولا کیفیت زندگی او را مختل نمی‌کند. کودک بازی می‌کند، میخندد، با دوستانش ارتباط برقرار می‌کند و… ولی افسردگی اختلالی است که روی کیفیت و زندگی طبیعی کودک اثر چشمگیری می‌گذارد. در این زمان است که والدین باید به ابتلای فرزندشان به افسردگی شک کنند و او را نزد روان‌پزشک ببرند.
والدین تا چه اندازه در بروز افسردگی کودکشان نقش دارند؟
در صورتی که کودک در محیط خانواده مورد بی‌توجهی و غفلت، کودک‌آزاری جسمی، تنبیه سخت و… قرار بگیرد، قطعا در معرض ابتلا به افسردگی قرار خواهد گرفت. احتمال ابتلا به افسردگی در کودکانی که یکی از والدین آنها افسرده است، دو برابر و در کودکانی که هر دو والد آنها افسردگی را در زندگی تجربه کردهاند، چهار برابر بیشتر از سایر کودکان است. علاوه بر ژنتیک، عوامل هورمونی، استرس‌های روزمره زندگی، فشار والدین و… هم می‌تواند در ایجاد و بروز افسردگی کودک نقش داشته باشد.
