همه چیز درباره تغذیه تکمیلی شیرخواران
علم تغذیه می‌گوید از پایان شش ماهگی اکثر شیرخواران علاوه بر شیر مادر، نیازمند دریافت برخی مواد غذایی و ریزمغذی‌ها هستند. به این دسته از مواد غذایی، غذای کمکی و به این نوع تغذیه، تغذیه تکمیلی می‌گویند. همه چیز درباره تغذیه تکمیلی شیرخواران را به شما در ادامه می گوییم. با ویکی ناب همراه باشید تا با همه چیز درباره تغذیه تکمیلی شیرخواران آشنا شوید، همچنین کنار ما باشید با روش های رفع نفخ شیر مادر، سوء تغذیه نوزادان با خوردن شیر گاو، روش پاک کردن لکه استفراغ از روی لباس بچه، نکات مهم در انتخاب شیر خشک مناسب برای کودک، تشخیص چاقی و اضافه وزن کودک و روش های طبیعی افزایش شیر مادر.
همه چیز درباره تغذیه تکمیلی شیرخواران
چند وعده غذا کافی است؟
دفعات غذای کمکی در پایان شش ماهگی از یک بار در روز شروع و کم‌کم به دو بار و سپس در اواخر ماه هفتم و طی ماه هشتم به سه بار در روز می‌رسد. در صورت نیاز می‌توان یک یا دو میان‌وعده هم به غذای کودک تا ۱۲ ماهگی اضافه کرد. نباید فراموش کرد غذای اصلی شیرخوار در سال اول زندگی، شیر مادر است نه غذاهای کمکی.
از پایان شش ماهگی تاپایان هفت ماهگی
در این زمان هدف آن است که شیرخوار با طعم و قوام غذا و روش خوردن غذا به وسیله قاشق آشنا شود. بنابراین در چند روز اول شروع غذای کمکی، دادن یک یا دو قاشق مرباخوری غذا کافی است. در ابتدا می‌توان مقدار کمی از غذا را در نوک قاشق مرباخوری گذاشت و به شیرخوار ارائه کرد. برای دادن غذاهای کمکی به فرزندتان عجله نکنید و از همان روز اول حجم زیادی از غذا را به شیرخوارتان ندهید.
هفته اول
فرنی آرد برنج و بعد حریره بادام
– اولین غذای کمکی باید نرم، ساده و با کمترین امکان ایجاد آلرژی باشد. به همین دلیل معمولا از برنج استفاده می‌شود که آن را به صورت فرنی آرد برنج تهیه می‌کنند.
– حریره بادام غذای مناسبی است و اکثر کودکان مزه آن را دوست دارند. حساسیت به بادام درختی که حریره از آن تهیه می‌شود بسیار کم است و آنچه بچه‌ها ممکن است به آن حساسیت داشته باشند، بادام زمینی و بادام هندی است.
– غذای کمکی در روز اول یک‌بار و باتوجه به میل شیرخوار، یک تا دو قاشق مرباخوری از فرنی آرد برنج است که صبح بلافاصله پس از تغذیه با شیر مادر به کودک می دهید.
– مقدار غذای کمکی در روز دوم در صورت میل و درخواست شیرخوار به دوبار می‌رسد (یک تا دو قاشق مرباخوری صبح و یک تا دو قاشق مرباخوری ظهر). از روز سوم تا هفتم به تدریج بر تعداد قاشق‌ها اضافه می‌شود تا به ۵ تا ۱۰ قاشق مرباخوری برسد.
– در مورد بعضی از شیرخواران که به نظر می‌رسد فرنی یا حریره بادام را دوست ندارند، می‌توان یک حلقه موز یا یک تکه سیب درختی را پس از جدا کردن پوست آن، رنده کنید و به فرنی یا حریره بادام اضافه کنید. «به» میوه خوش‌طعمی است و یک قاچ «به» (بپزید) می‌تواند طعم غذای کودک را دلپذیرتر کند.
تا قبل از یک‌سالگی نباید از این خوراکی ها به او بدهید:
– عسل، سفیده تخم‌مرغ، شکلات، بادام زمینی، خربزه، کیوی، آلبالو، گیلاس، انواع توت (توت فرنگی، توت سفید، شاه‌توت، تمشک)، نوشابه‌های صنعتی، آبمیوه‌‌های صنعتی، قهوه، کاکائو، چیپس، پفک، سوسیس، کالباس و همبرگر از خوراکی‌هایی هستند که خوردن‌شان برای زیر یک‌ساله‌ها ممنوع است.
– مصرف شیرگاو تا پایان ۱۲ ماهگی به عنوان نوشیدنی توصیه نمی‌‌شود ولی مقدار کمی از آن که در تهیه فرنی، حریره بادام، سوپ و … مصرف می‌شود، اشکالی ندارد.
هفته دوم
برنامه قبلی + سوپ گوشت
– در این هفته گوشت به برنامه غذایی شیرخوار اضافه می‌شود. نوع گوشت می‌تواند ماهیچه گوسفند، سینه یا ران مرغ یا بوقلمون یا گوشت چرخ‌کرده بدون چربی گوسفند باشد.
– بنابراین وعده‌‌های غذای کمکی شیرخوار در هفته دوم ماه هفتم دوبار در روز و غذای او علاوه بر فرنی یا حریره بادام سوپی است با غلظت ماست که مخلوطی از برنج و گوشت می باشد. یکی، دو روز بعد هویج و سپس به‌تدریج یکی از انواع سبزی‌ها به آن اضافه می‌شود.
– شروع سوپ هم با یک تا دو قاشق مرباخوری است که در وعده ظهر به کودک می دهید. به تدریج مقدار آن بسته به میل شیرخوار افزایش می‌یابد تا جایگزین فرنی یا حریره بادام وعده ظهر او شود. به این ترتیب کودک در اواخر هفته دوم، صبح‌ها از فرنی یا حریره بادام و ظهرها از سوپ استفاده میکند.
– برای تنوع بخشیدن به محتوای سوپ می‌توان به تدریج از انواع سبزی‌ها مانند جعفری، گشنیز، شوید، کرفس، کدوخورشی، کدوحلوایی، لوبیاسبز و سیب‌زمینی استفاده کنید.
هفته سوم
برنامه قبلی + پوره انواع سبزی‌ها
– تعداد وعده‌‌های غذا در هفته سوم به سه بار در روز افزایش پیدا میکند. شیرخوار علاوه بر فرنی و سوپ، از پوره انواع سبزی‌ها مانند پوره سیب‌زمینی، هویج و … هم استفاده میکند.
– برای نرم کردن پوره، می‌توان ترجیحا از شیر مادر یا شیر پاستوریزه، کره یا هر روغنی که در دسترس باشد یا کمی آب مرغ یا آب گوشت استفاده کنید.
هفته چهارم
برنامه قبلی همراه با تنوع در تهیه سوپ
– این هفته زمان استفاده از انواع سبزی در تهیه سوپ کودک است.
– تعداد وعده‌‌های غذا سه بار در روز می باشد و مانند هفته سوم می‌توان صبح‌ها فرنی، ظهرها سوپ‌‌های متنوع با انواع سبزی‌ها و عصرها نیز پوره یکی از انواع سبزی‌ها را به کودک بدهید.
پایان هفت ماهگی تا پایان هشت ماهگی
در این ماه برنامه غذایی شیرخوار متنوع‌تر و قوام غذاها بیشتر می‌شود.
هفته پنجم
ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم‌مرغی که پخت و سفت شد را هم به برنامه غذایی شیرخوار اضافه کنید. روز اول به اندازه یک نخود از زرده تخم‌مرغ را بردارید با کمی شیر مادر یا آبی که جوشیده اید، نرم کنید و به شیرخوار بدهید.
– هر روز صبح علاوه بر دادن فرنی یا حریره، مقداری زرده تخم‌مرغ به‌تدریج اضافه کنید تا ظرف ۱۰ روز به یک زرده کامل برسد. از آن به بعد، هر روز نصف زرده تخم‌مرغ را به کودک بدهید.
– چنانچه کودک از خوردن زرده سفت تخم‌مرغ امتناع کند، می‌توانید آن را در سوپ یا مقدار کمی شیر، رنده کنید و در کره یا روغن زیتونی که داغ کرده اید بریزید و آن را مرتب به هم بزنید.
– تهیه زرده تخم‌مرغ به صورت نیمرو اشکالی ندارد اما زرده تخم‌مرغ را به شکل عسلی به شیرخوار ندهید.
هفته ششم به بعد
– با اضافه کردن بلغور جو یا حبوبات (عدس و ماش که هضم آسان‌‌تری دارند) می‌توان تنوع و غلظت سوپ را بیشتر و برای کودک آش‌‌های خوشمزه تهیه کرد. از اواسط ماه هشتم به بعد علاوه بر پوره سبزی می‌توان میوه‌‌های نرم مانند: سیب، گلابی، هلو، زردآلو، انبه، گرمک، طالبی، آلو، هندوانه و موز سالم را به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه کنید.
– آب‌میوه خانگی به اندازه شش تا ۱۲ قاشق مرباخوری در روز اشکالی ندارد که باید با لیوان یا فنجان نشکن به شیرخوار بدهید.
– ماست ماده غذایی بسیار مفیدی است که اکثر شیرخواران آن را دوست دارند.
ماه‌‌های نهم و دهم
-بیشتر شیرخواران از ۹ ماهگی می‌توانند با دست خودشان غذا بخورند و مایعات را با استفاده از هر دو دست خود از لیوان‌های دسته‌دار بنوشند.
– در این سنین، کودکان می‌توانند از غذاهایی با غلظت بیشتر مثلا حلیم و پلو استفاده کنند و غذاهای انگشتی را با دست خود بردارند. این زمان از نظر ارائه غذاهای جامد نرم بسیار حیاتی است و اگر این غذاها حدود ۱۰ ماهگی ارائه نشود، خطر مشکلات تغذیه‌ای بعدی افزایش پیدا میکند.
– در این دو ماه علاوه بر برنامه غذایی ماه هشتم، نان، ذرت، ماکارونی، رشته فرنگی و سایر حبوبات (به جز نخود و لپه) به برنامه غذایی کودک اضافه می‌شود.
– بنابراین می‌توان انواع سوپ‌ها، آش‌ها، حلیم‌ها و پلوهایی را تهیه کرد که همراه با گندم، ذرت یا حبوبات باشند. هر سه روز یک‌بار می‌توان یکی از حبوبات را به برنامه غذایی شیرخوار اضافه کرد.
– لوبیاها (چیتی، قرمز، چشم بلبلی، سفید و …) را قبل از پخت باید از شب قبل خیس کرد و پس از اینکه کاملا پختند به غذا اضافه کرد.
* نان ماده غذایی مفیدی است که بیشتر شیرخواران آن را دوست دارند. تکه‌هایی از نان (ترجیحا نان سنگک) را می‌توان به دست کودک داد ولی باید او را تحت نظر گرفت.
غذاهای انگشتی یادتان نرود
از اواخر هشت ماهگی به بعد کودک قادر است مواد غذایی را با انگشت خود بردارد و به دهان ببرد. این کار که تغذیه با انگشت نام دارد، سبب تشویق کودک به عمل جویدن و تغذیه توسط خود او می‌شود.
– تغذیه با انگشت خود کودک از هر دو جنبه، چه تکاملی و چه تغذیه‌ای مهم بوده و باید سعی شود غذای کودک با غلظت درست و مناسب سن او تهیه و با روش صحیح به او عرضه شود.
غذاهای انگشتی مورد استفاده در این ماه عبارتند از:
تکه‌‌های کوچک هویج، سیب‌زمینی، کرفس، نخودفرنگی و باقلا سبز، عدس، تکه‌‌های گوشت بدون چربی یا کوفته قلقلی که کاملا بپزد و با پشت قاشق له شود. برای نرم کردن همه آنها می‌توان از کمی کره یا خامه هم استفاده کرد.
تکه‌هایی از میوه‌‌های سالم فصل مانند سیب، هلو، طالبی، گرمک، گلابی و موز هم مناسب هستند.
ماه‌‌های یازدهم و دوازدهم
طی این دو ماه، افزایش تنوع، قوام و غلظت غذاها موجب می‌شود مهارت جویدن کودک بیشتر شود. با آشکار شدن دندان‌ها و تکامل مهارت‌‌های حرکتی ظریف، شیرخوار می‌تواند تکه‌هایی از غذا را بکند، بجود، به عقب دهان ببرد و آن را ببلعد. شیرخواری که هنوز دندان درنیاورده است این کار را با لثه‌ها و آرواره‌‌های خود انجام می‌دهد بنابراین باید این مهارت‌ها را با ارائه غذاهایی که می‌شود با دستش بردارد و آن را بجود، تقویت کرد.
(هنگام غذاخوردن کودک، حضور و نظارت دقیق مادر یا جانشین او الزامی است)
– در این دو ماه می‌توان انواع کته‌ها، پلوها و خوراک‌ها را در برنامه غذایی شیرخوار گنجاند.
– دفعات تغذیه کمکی مانند ماه‌‌های نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمایل شیرخوار، می‌تواند همراه با یک یا دو میان وعده باشد.
– در تهیه غذای کودک باید از یکی از انواع گوشت‌‌های قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) یا گوشت سفید مانند ماهی یا گوشت پرندگان (مرغ، اردک، غاز، کبک و بوقلمون) همچنین تخم‌مرغ، پنیر، غلات، حبوبات و سبزی‌ها استفاده کرد.
– مصرف چغندر، شلغم و اسفناج از ماه یازدهم به بعد مجاز است.
– اضافه کردن گرد نعناع، جعفری، کرفس و چاشنی‌هایی مانند آب لیموترش تازه، آب نارنج تازه یا گرد لیمو امانی در آخرین لحظات پخت غذا، غذای کودک را خوشمزه‌تر میکند.
– اضافه کردن نمک هنگام صرف غذا، هنوز توصیه نمی‌‌شود. اصولا محدودیت مصرف نمک برای همه افراد خانواده مفید است.
– به عنوان میان‌وعده می‌توان از تکه‌‌های کوچک میوه، عدسی، نان و خرما، مسقطی، شله‌زرد، انواع حلواهای خانگی (با آرد برنج یا گندم)، بیسکویت‌‌های ساده که بدون کرم و خامه باشند همچنین بستنی پاستوریزه ساده استفاده کرد.
– نان‌‌های برشته که بتوان روی آن کره یا ماست چکیده سالم قرار دهید، همچنین تکه‌‌های کرفس، هویج یا سیب‌زمینی (بپزید) همراه با کره نیز میان‌وعده‌‌های مفید و مناسبی هستند.
– یادتان نرود که غذای کودکان زیر یک سال با کمترین میزان نمک و ادویه تهیه می‌شود. به همین دلیل نباید فرزندتان را شریک غذایی کنید که خودتان در طول روز میل می‌کنید.
نکات طلایی
– از پایان شش ماهگی که غذای کمکی شروع می‌شود تا پایان ۱۲ ماهگی، غذای اصلی شیرخوار هنوز شیر مادر است. از این‌رو شیرخوار طی شب و روز به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل خود همچنین قبل از هر وعده غذای کمکی، با شیر مادر تغذیه شود تا بخش زیادی از انرژی و نیاز او به مواد مغذی و مایعات تامین شود. مجددا توصیه می‌شود غذای کمکی بعد از تغذیه با شیر مادر یا در فاصله تغذیه از دو سینه مادر باشد.
– به کودک چند بار در روز آب بدهید.
– معمولا زمان ارائه غذای کمکی به شیرخوار براساس برنامه خواب او تنظیم می‌شود. مثلا برای شیرخواری که حدود ساعت ۱۰ صبح از خواب بیدار می‌شود می‌توان صبحانه را در آن زمان و سایر وعده‌‌ها را در طول روز ادامه داد، در این صورت ممکن است آخرین وعده غذایی کمکی به شرطی که شیرخوار هنوز بیدار باشد به ساعات اولیه شب موکول شود.
امیدوارم همه چیز درباره تغذیه تکمیلی شیرخواران برایتان مفید باشد.
